İnsanlar neden yalan söyler?

Şu yalancı dünyada yalansız yaşayan yok. Yalan senin içine doğduğun tabiatta var. Birçok canlı yalana, hileye başvurur. Mesela bebekler yalancı ağlamalarıyla annelerinin dikkatini çekmek isterler. Yetişkin olarak senin için yalan söylemenin zengin bir çeşitliliği vardır. Yalan bir algı yönetimidir. Kendini nasıl algılıyorsun? Başkaları seni nasıl algılıyor? Sen de bu algıyı yönetmek için başkalarını ve kendini kandırıyor musun? Gönlünde çatışıyor, ilişkilerini düzenlemekte zorlanıyor musun? Bu yüzden kendilerini ve başkalarını kandırıp duruyor musun? Kendini nasıl kandırdığını merak ediyor ve öğrenmek istiyorsan yazımı okumaya devam et. Bukalemunun kamuflaj yöntemi gibi birçok canlı, yaşamda kalmak, yiyecek bulmak, tehlikelerden kaçmak için yalan söyler. Kış mevsiminde dondurucu havada drongo kuşu mirket ailesinin sabah kahvaltısı arayışını ağacın dallarından izler. Onlara alıcı kuş ve kartal tehlikesi gördüğünde sesiyle uyarıda bulunur. Böylece mirketlerin güvenini bir süre sonra kazanır. Bir dahakine tehlike ortada yokken yine uyarı gönderir ve mirketler yuvalarına gizlendiklerinde onların yemlerini afiyetle yer. Mirketler asla ona bir daha güvenmek istemezler. Drongo kuşunun mirketleri kandırdığı gibi insan olarak sende karşındaki kişide bir algı yaratmak için yalana başvurabilirsin. Bütün canlılar bir nedenden, bir ihtiyaca karşılık yalan söyleyebilir. Ancak insan olarak insanın söylediği yalanın karşılığını farklı yollardan alır. İnsan daha büyük topluluk içinde yaşayabilmek için daha büyük beyin ve daha yüksek düşünce sürecine ihtiyaç duyuyor. İçinde yaşadığı grup genişledikçe daha fazla zihinsel beceri kazanan insan çevresine uyum sağlayıp yaşamda kalabilmek kendine bir yer açabilmek için yalana daha sık başvuruyor. Sen kendini nasıl kandırdığını merak ediyor musun? Başkalarının tepkilerini okuyup oluşacak yeni tepkilere yön vermek için yalan söylersin. Başkalarına söylediğin yalanlar sosyal yaşamın karmaşıklığı ve bilinmezliğine bir yön vermede işlev görür. Ancak kişi kendini kandırıyorsa gönlü ile aklının çatışmasından kurtulmak, bilişsel ve duygusal bir rahatlama yakalama için yapıyordur. Sahte bir iyilik hali için sanki madde kullanıyor gibisin yalan söyleyerek. Her yalanın bir bedeli ve bir alıcısı var. Söyleyene kazandırdığı inanana kaybettirdiği var. Sen kendine söylediğin yalanların bedelini biliyor musun? Sen kendini nasıl kandırıyorsun? Kendi yalanlarına bağımlı olma. Gel kendini neden ve nasıl kandırdığını anlatayım. Ben söylüyorum, iyisini sen bilirsin. Gönlün başka gözün başka söyler. Bilişsel uyumsuzluk kuramına göre içinde birçok farklı eğilim, davranış ve görüşte çatışma yaşayabilirsin. Et yemek istiyorum ama sağlığıma dokunuyor. Kolesterolüm var dokunuyor diyorsun. Kendine söylediğin yalan bir süre sonra ya boş ver et kolesterol yapmıyor diyorsun. Sonrasında bir daha asa yemeyeceğim yalanıyla kendini kandırıyorsun. Bir tanıdığım zaman zaman alkol kullanıyor, bazen aşırı miktarda tüketip kendinden geçiyordu. Her çok içtiğinde ertesi gün baş ağrıları ile kalktığında mutlaka gidip arabasını güzelce yıkatıp bir daha asla içmeyeceğim diyordu. Yapmaman gerektiğine inandığın bir şeyi yaptığında kendine yalan söylemek zorunda kalıyor kendini kandırıyorsun. Vazgeç bundan. Değişimden kaçarsın. Alışkanlıkların, ilişkilerin ve düşüncelerin apaçık ortada. Sana zarar veriyor. Çektiğin bütün zarara rağmen buna devam ediyorsun. İnkar edip duruyorsun. Bütün delillere rağmen yanlış yolda ilerliyorsun. Kendini bir şekilde inandırıyor, kendini kandırıyorsun. Çünkü değişimden korkuyorsun. Bildiğin bir cehennem bilmediğin bir cennetten yeğdir diyorsun. Zararın nereden geldiğini bildiğin halde onu bırakamıyorsun. Bırakmamak için kendine ürettiğin bahanelere sığınıyorsun. Değişmeyen tek şey değişimin kendisidir unutma. Her şey değişir zamanla son bulur. Sorunların sıkıntıların dertlerin de bir sonu var. Değişime direnme. Kendini kandırma. Değişimden korkma. Dünyanın gerçekliği ile dışarıdaki bütün gerçeklere rağmen söylediğin ile yaptığın çatışıyorsa yalan söylersin. Kumarcı kazanırken çok iyi oynadığını, kaybederken şansının olmadığını söylerken kendini kandırır. Aslında çok kötü bir elinle çok güzel oynayabilirsin. Oynayamıyorum yerim dar deme. Şartlarını zorla. Yaşam ne kadar kötü de olsa kaybetmekten korkma. Dene. Yalansız yaşayabilirsin. Korkma. Kaybedecek neyin var ki şu yalan dünyada. Algıda seçici davranarak yalan söylersin. İstediğimiz beğendiğimiz davranışlara odaklanırken diğerlerini es geçeriz. Tek gerçeklik onlarmış gibi yaşamaya devam ederiz. İnandıklarınla kendini kandırıyorsun. Çıkar şu pembe gözlüklerini ve aç gözlerini. Gerçekleri gör. Ne yapacaksan yap. Bırakıp gitmek mi istiyorsun. Sana zorbalık yapan birinin halini hoş görme. Aslında şöyle iyi birisi, böyle iyi yanları var deyip duruyorsun. Görmezden geldiğin olumsuz yönlerini de görsene. İyisiyle, kötüsüyle onu kabullenebiliyorsan kabullen. Değilse kendini kandırma. Kimse kusursuz değil bu dünyada. Unutma. Herkesin iyi yönleri de var, kötü yönleri de. Kötülerin sana zarar vermesine izin verme. Olabiliyorsan iyiye yakın, kötüden ırak ol. Modern çağda insanlar nasıl göründüğünü hiçbir çağda olmadığı kadar önemsiyor. Sosyal medyada shop’lanmış fotoğraflarla kendini mi kandırıyorsun yoksa başkalarını mı? Ne olduğun mu? Nasıl göründüğün mü önemli? Yalanı kendini rahat hissetmen, ruh halini düzeltmek için kullanıyorsun. Ya göründüğün gibi ol ya da olduğun gibi görün. Dürüstlük candır. Güç verir. Çoğu zaman bir deve kuşu gibi kafanı kuma gömsen bile sorunları göz ardı etsen de rahatlığından vazgeçip risk alarak kendine karşı dürüst olabilirsin. Kendine dürüst olursan başkalarına da olursun. Böylece ilişkilerinde daha samimi daha candan olursun. Dene bak göreceksin. Rekabete düştüğünde özgüvenin eksilir. Özgüvenini tamamlamada çoğu zaman yalana başvurursun. Çünkü sen başkalarından daha başarısız, daha güçsüz, daha çirkin, daha değersiz olmak istemezsin. Kedi uzanamadığı ciğere mundar der. Yargılanmak, eleştirilmek, küçümsenmek ve alaya alınmaktan korunmak için yalan söylersin. Karşındakinin senin hakkındaki yargısını etkilemek için yalana başvurursun. Sende sahip olamadığın ne varsa kötüleme, boş ver. Haset sana fayda getirmez. Sahip olamadıklarını kabul et. Elde edebileceklerine odaklan, çaba göster. İsteklerin için mücadele et. Bir şeylerden kaçıp duruyorsun. Bir düşünceden, bir durumdan, bir olaydan, bir gerçeklikten kendini uzaklaştırırsın. Gerçekler acıtır. Bilmek, görmek duymak istemezsin. Üç maymunu oynama. Gerçekleri inkar edip durma. Kaçma gerçeklerden. Kendi karanlığında ne varsa ışık ol. Işık tut karanlık yönlerine. Kendi gerçekliğini algıla. Gerçekleri fark et. Değiştirebileceklerinle mücadele et. Değiştirilemez olanları kabullen. Bazı gerçekler değişmez. İnsanlar her zaman beklediğin gibi sevecen ve sana sadık olmayabilir. Acı yaşamın bir parçasıdır. Ne yaparsan yap gerçeklerden kaçamazsın. Ancak karartabilirsin. Bir gün kral çıplak bak diyen biri çıkana kadar. Yakınların sana ne kadar iyi niyetle gelseler öyle yapma şöyle etme deseler de sen onları duyar ama yine bildiğini okursun. Bir de onlara kızıyor, küsüyor, kavga ediyorsun. Sırf seni uyandırmak, Gerçeklerini görmen için kendini kandırmanı bırakmanı istiyorlar diye onlarla arana duvar örme. Eleştirilere karşı açık ol. Sahteliğin varsa kandırmacan dinle onları. Kendini geliştir. Kendini yenile. Değişime direnme. Sahici ol. Sahtelik sana göre değil. Yalandan kimse kaçamıyor. Hele ki kendi yalanından. İnsan olmanın, var olmanın kendini koruyup geliştirmenin bir yoludur kendini kandırmak. Kendini kandırarak neyi koruyorsun? Artık gelişmedin mi? Artık büyümedin mi? Fark et. Rahatına konforuna bu kadar düşkün olma. Gerçeklerle ne kadar zor olsa da yüzleş. Aynı şeyleri yapıp aynı sonuçlar alıyorsun. Bir şeyleri değiştirmeden farklı sonuçlar alamazsın. Kabullen kendini. Bir kere acı çekersin. Hep dereyi dolanıp durmak zorunda kalmazsın. Çaba göster. Davranışlarının sonuçları seni etkiliyor. Sorumluluğundan kaçma. Bunları yapabilir ve sonunda sen de özgürleşebilirsin.

Klinik Psikolog Sabiha IŞIK