Bağlanma türleri ve insan ilişkilerine etkisi

Bağlanma; çocukların küçük yaşta anne veya bakım veren diğer kişi ile kurduğu bağdır. Bebekler küçük yaşlarda bakım veren kişinin ya da annenin her zaman ihtiyaçlarına cevap verebileceğini, güvenli olarak bir psikolojik yapı geliştirdiklerinde onlara güvenli olarak bağlandığını söyleyebiliriz. Yapılan araştırmalara göre her bebek bakım verene ya da annesine güvenli olarak bağlanma oluşturamıyor. Eğer ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili bir güvensizlik duyuyorsa bunun düzenliliğine ya da güvenirliliğine olan inancını azaltan durumlarla karşılaşıyorsa güvensiz bağlanma türleri de geliştirebiliyor. Bağlanma türleri ile ilgili kuramı Jhon Bowlby 1950-60 yılarında geliştirdi ve bu kuram günümüzdeki birçok araştırmanın kaynağı olarak kullanılıyor.  

1)Güvenli bağlanma: Anne bebeğin bulunduğu odadan ayrıldığında bebek üzülüyor. Anne yokken rahatlıkla odada farklı oyuncakları keşfederek oyunlarına devam edebiliyor. Anne tekrardan geldiğinde seviniyor, yanına gidiyor, ilgi ve sıcaklık gösteriyor. Burada bebeğin annesi yanında yoksa bile geleceğine dair güvenini görüyoruz. İşte tam da bu durum yetişkin ilişkilerinde partnerin ya da eşin olmadığı durumlarda belli bir mesafelenme olduğu durumlarda kişinin o kişiyle olan bağını güvenini aslında bize gösteriyor. Partnerlerine bir özel alan bırakabilen yetişkinlerin genellikle güvenli bağlanma türüne sahip olduğunu görüyoruz. Aynı şekilde kendileri için de benzer bir düşünceye sahip olabiliyorlar. Evet benim bir partnerim var ve onunla belli bir bağlantım var, güvenli bir bağım var ama benim de kendime ait özel bir alanım olabilir. O da zaman zaman arkadaşlarıyla benden uzakta zaman geçirebilir düşüncesi mevcut kişilerdir. Ya da partner kötü bir gün geçirdi, arzu ettiği kadar bir araya geldiğinde sevinç göstermiyor, güvenli bağlanan kişi bunu hemen ilişkisine atfedip ‘artık sevgilim beni daha az seviyor’ şeklinde açıklamalara gitmez. ‘Ya bugün keyfi yok herhalde diye düşünüp kendinden bağımsız bir objektif açıklamayla durumu değerlendirebilir.

2)Güvensiz bağlanma türleri:

Kaygılı bağlanma: Bebekler anne odadan çıktığında ciddi bir üzüntü, çok aşırı bir ağlama hali durumuna girer. Fakat anne geriye döndüğünde annenin yanına gidip aslında bir şekilde iyi hissetmekle beraber ona vurabilir, tekme atabilir, öfkeli bir tepki verir. Aslında burada bir ayrılığı protesto davranışı görüyoruz. Aynı şekilde yetişkinlik hayatında kaygılı bağlanan yetişkinlere baktığımızda bu kişiler partnerleri ile olabilecek en ufak bir bağlantı kopukluğunu çok büyük şekillerde açıklama, tamamı ile sonuca giden, ilişkinin devamlılığına yönelik bir tehdit olarak algıladıkları, ‘artık beni sevmiyor, başkası ile ilgileniyor, yakında beni terk edecek’ şeklinde büyük açıklamalara gidebilir. Dolayısıyla da ufak bir kopukluğu ciddi bir tehdit olarak algılarlar. Çünkü çocukluklarında öğrendikleri bakım veren kişinin her zaman güvenli olarak orada olmadığıdır. Bu nedenle partneri ile sürekli bir ilişkisi olacağına güvenemezler. Bu tip kişilerde davranışsal olarak neler görüyoruz? İlişkiyi kaygılı bir şekilde gördüğü için sürekli mesaj atma, çek etme, çok sık arama gibi davranışlar görebiliyoruz. Ya da tam tersi aynı şeyi partnerinden bekleyebiliyor kişi. ‘bugün beni sadece bir kez aradın, artık beni sevmiyor musun?’ gibi açıklamalara gidebilirler. Sevmiyorsun, ayrılmak istiyorsun gibi ilişkinin varlığı üzerinden kaygılı bir şekilde dışa vurabilir. Kaygılı bağlanan kişilerde kıskançlık boyutunun yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü zaten partnerinin orada olduğuna inanmayan kişi genel olarak dışarıya olan bağlantıyı bir kıskançlık unsuru olarak yaşar. Bununla ilgili de elbette ilişkide sorunlar çıkartabilir.

Kaçıngan bağlanma: Anne odadan çıktığında çok bir duygu göstermezler. Annenin varlığı yokluğu çok önemli değilmiş gibi davranırlar. Anne geri geldiğinde çok sevinç göstermezler. Anne ile çok fazla ilgilenmezler. Sanki tek başına aynı evde bakım veren kişinin olması ya da olmaması çok önemli değilmiş gibi hareket ederler. Aynı şekilde yetişkin hayatında da bu kişiler partnerleri ile olan ilişkiler konusunda biraz mesafelidir. Kopuk diyebileceğimiz, çok fazla sizinle ilgilenmeyen bir partneriniz varsa muhtemelen kendisi çocuklukta bir kaçıngan bağlanma geliştirmiş olabilir. Ya da siz böyle olabilirsiniz. Kaçıngan bağlanan kişiler genelde sığ ilişkiler kurarlar. Örneğin başka başka kişilerle cinsel ilişki yaşayabilir fakat onlardan bir tanesi ile yakın bir ilişkiye girip ilişkinin derinleşmesi ihtimali ortaya çıktığında kişi ürkebilir. Küçük yaşta yaşanan bakım verenin düzenli olarak orada olmadığı inancı ve kabulü herhangi bir yakın ilişkiyi tehdit unsuru, korku verici bir şey olarak algılamasına sebep olur. Kıskançlık davranışının en az görüldüğü bağlanma stili kaçıngan bağlanmadır. Zaten sevgi ile bağlanılan kişinin varlığının önemli olmadığı ya da bunun reddi ile beraber yaşadığı için kişi ilişkiyi ona onun dışarı ile olan bağlantısı herhangi bir şeye ilgisiz yaklaşacaktır. Örneğin ıssız adam filmindeki başrol gibidirler. Yakın ilişkiden korktukları için genellikle yalnız olan kişilerdir.

Korkulu kaçıngan bağlanma (saplantı): Beraber olunan kişinin varlığını kaybetme konusunda ciddi bir korku yaşadıklarından aslında yapışabilirler. Bu ilişkiler en fazla iç içeliği, en fazla bağımlılığı, sürekli beraber olan, her şeyi birlikte yapan kişilerde görebiliriz.

Baktığımızda genelde kaçıngan bağlanan kişiler en fazla kaygılı bağlanan kişiler ile partnerlik yapıyorlar. Çünkü kaygılı bağlanan kişinin öğrendiği şey, bakın verenin ya da ilgi gösteren kişinin düzenli olarak hayatında bir varlık göstermeyeceği yönündedir. Kaçıngan kişi de tam bu davranışları kaygılıya sunduğu için bu öğrenme ile bağlantılı olarak orada bir karşılıklı çekim yaşamaları söz konusu olacaktır. Araştırmalara göre güvenli bağlanan ilişkiler her zaman daha yüksek uyum ve doyum sonuçları ortaya çıkarıyor. Ancak Türkiyede yapılan bir araştırmata göre uyum ve doyum yüksekliği sadece güvenli bağlanan kişiler arasında değil, saplantılı dediğimiz korkulu kaçıngan bağlanan çiftlerde de yüksek olduğu görülmüştür. Kıskanıyor, demek beni seviyor gibi karşılıklı sevgiyi bir arada düşünen bir kültürümüz var. Aynı zamanda ergenler üzerinde yapılan araştırmalarda güvenli bağlanan ergenlerin kendilerini daha az yalnız hissettiği ve kaygılı bağlanan ergenlerde ise yalnızlık hissinin daha yüksek olduğu bulunmuştur. Yani kaygılı bağlanan kişinin partneri olsa da onun varlığı ile ilgili tedirgin olduğundan yalnız hissetmeye devam ediyor.

Güvenli bağlanmanın işlevi bebek bakım veren kişiden uzak kaldığında yaşadığı negatif duyguları yönetebilmeyi öğrenebiliyor olması ile bağlantılıdır. Örneğin, anne odadan çıktığında ve bebek ağladığında bir süre sonra döneceğini bilmekle beraber arada geçen o zamandaki yaşadığı kaygıyı yönetebilmeyi öğrenir. Kaygılı bağlanan kişilerde ayrılığa protesto dediğimiz davranış olarak herhangi bir mesafelenme sırasında ciddi öfkelenmeler, hızlı bir şekilde negatif çıkışlar yaşandığını biliyoruz.

Uzman Klinik Psikolog Sabiha IŞIK